Ospa wietrzna zazwyczaj przebiega łagodnie, może jednak powodować poważne komplikacje. Dlatego nie ma co ryzykować – najskuteczniej chroni przed nią szczepienie.
Ospa wietrzna należy do jednych z najbardziej zakaźnych chorób wirusowych. Zakaźność ospy wynosi 98 proc., więc zarazi się praktycznie każda nieszczepiona osoba. Zakażenie ospą wietrzną następuje drogą kropelkową. Wystarczy niedługi pobyt w jednym pomieszczeniu z osobą zakażoną ospą wietrzną, aby zachorować.
Na ospę wietrzną chorują przede wszystkim dzieci do 10. roku życia. Modne były swojego czasu tak zwane ospa party – gdy na ospę wietrzną zachorowało dziecko znajomych, rodzice przyprowadzali swoje dzieci do jego domu, aby się nią zaraziły. Najpewniej w imię zasady im szybciej, tym lepiej i z głowy. Na szczęście w mediach i na forach rodzicielskich szybko pojawiły się merytoryczne głosy, że to bardzo ryzykowna metoda, gdyż ospa wietrzna może prowadzić do powikłań: zakażeń bakteryjnych skóry, po których pozostają blizny, zapalenia płuc, zapalenia móżdżku, mózgu czy opon mózgowo-rdzeniowych, uszkodzenia szpiku i skaz krwotocznych, a także zagrażającej życiu sepsy.
W ostatnich latach w Polsce obserwuje się wzrost zachorowań na choroby zakaźne, w tym na ospę wietrzną. Tylko od stycznia do marca 2023 roku zachorowało prawie dwa razy więcej osób niż w tym samym czasie w 2022 r. Jest to związane zarówno z tak zwanym popandemicznym odbiciem i wzrostem zachorowań na choroby zakaźne po pandemii COVID-u, jak i z niechęcią do szczepienia dzieci. A warto podkreślić, że najskuteczniejszym sposobem ochrony przed zachorowaniem na ospę wietrzną jest szczepienie. Szczepienie zabezpiecza przed objawami i powikłaniami ospy wietrznej na całe życie. Skuteczność szczepionki jest bardzo wysoka, przekracza 95 proc.
Ospa wietrzna zaczyna się zazwyczaj objawami zwiastującymi, które mogą obejmować stany podgorączkowe, luźne stolce, brak apetytu i bóle głowy. Te wczesne objawy są często mylone z innymi chorobami wirusowymi, ale następnie pojawia się charakterystyczna swędząca wysypka. Wysypka ta początkowo pojawia się na tułowiu, twarzy, kończynach, a także na owłosionej skórze głowy. Wraz z wysypką zwykle występuje gorączka, która może być umiarkowana do wysokiej. Chorobie towarzyszą również inne objawy, takie jak powiększenie węzłów chłonnych, bóle mięśni i ogólne złe samopoczucie. Mogą również wystąpić zaczerwienienie gardła i suchy kaszel.
Charakterystyka wysypki
- Etapy wysypki: Wysypka charakterystyczna dla ospy wietrznej może pojawić się w kilku rzutach. Na początku są to małe, czerwone plamki, które szybko przekształcają się w swędzące pęcherzyki wypełnione płynem.
- Ewolucja wysypki: Pęcherzyki przysychają, tworząc krostki z czerwoną obwódką. Następnie krostki przekształcają się w brązowawe strupki, które po kilku dniach odpadają, pozostawiając małe blizny. Z czasem blizny te zazwyczaj zanikają.
- Zapobieganie bliznom: Aby zapobiec bliznom, krostek nie należy drapać, pomimo intensywnego swędzenia. Drapanie może prowadzić do zakażeń bakteryjnych i powstawania trwałych blizn.
Dodatkowe objawy ospy wietrznej
- Gorączka: Często towarzyszy wysypce i może utrzymywać się przez kilka dni.
- Powiększenie węzłów chłonnych: Węzły chłonne, szczególnie na szyi, mogą być powiększone i bolesne.
- Bóle mięśni i ogólne złe samopoczucie: Pacjenci mogą odczuwać ogólne osłabienie i bóle mięśni, co jest typowe dla infekcji wirusowych.
- Objawy oddechowe: W niektórych przypadkach może wystąpić zaczerwienienie gardła i suchy kaszel, co dodatkowo pogarsza samopoczucie pacjenta.
Przebieg choroby u różnych grup wiekowych
- U dzieci: Objawy są zazwyczaj łagodniejsze, a wysypka i gorączka są głównymi dolegliwościami. Powikłania są rzadkie, ale mogą wystąpić, zwłaszcza u niemowląt.
- U dorosłych: Choroba przebiega zazwyczaj ciężej, z wyższą gorączką, większą ilością pęcherzyków i wyższym ryzykiem powikłań, takich jak zapalenie płuc, zapalenie mózgu czy zakażenia bakteryjne skóry.
- Osoby z osłabionym układem odpornościowym: Przebieg choroby może być szczególnie ciężki, z większym ryzykiem powikłań i dłuższym czasem rekonwalescencji.
Leczenie ospy wietrznej polega przede wszystkim na złagodzeniu świądu, który powoduje wysypka, oraz na zarządzaniu gorączką i innymi objawami. Poniżej przedstawiono bardziej szczegółowe podejście do leczenia ospy wietrznej:
Leczenie objawowe
- Łagodzenie świądu
- Preparaty pudrowe: Na skórę nakłada się specjalne preparaty pudrowe, takie jak kalamina, które pomagają złagodzić swędzenie. Preparaty te należy regularnie zmywać i nakładać świeżą warstwę, aby nie tworzyć środowiska sprzyjającego namnażaniu się bakterii.
- Kąpiele: Kąpiele w letniej wodzie z dodatkiem płatków owsianych lub sody oczyszczonej mogą przynieść ulgę w swędzeniu. Unikaj gorących kąpieli, które mogą pogorszyć podrażnienie skóry.
- Chłodne okłady: Stosowanie chłodnych, wilgotnych okładów na swędzące miejsca może pomóc złagodzić dyskomfort.
- Zarządzanie gorączką i bólem
- Leki przeciwgorączkowe: Przy podwyższonej temperaturze podaje się leki przeciwgorączkowe, takie jak paracetamol. Należy unikać aspiryny u dzieci, ponieważ może to prowadzić do rozwoju zespołu Reye'a, poważnego schorzenia, które wpływa na wątrobę i mózg.
- Leki przeciwbólowe: Paracetamol może również pomóc złagodzić bóle głowy i bóle mięśni.
- Zapobieganie infekcjom skóry
- Higiena: Ważne jest utrzymanie higieny skóry, aby zapobiec zakażeniom bakteryjnym. Pęcherzyki nie powinny być drapane, aby uniknąć wprowadzenia bakterii do otwartych ran.
- Krótko przycięte paznokcie: Dzieci powinny mieć krótko przycięte paznokcie, aby zminimalizować ryzyko zadrapań i zakażeń.
- Czysta odzież: Częsta zmiana ubrań i pościeli może również pomóc utrzymać skórę w czystości.
Leczenie przeciwwirusowe
- Leki przeciwwirusowe: W ciężkim przebiegu choroby lub przy występowaniu powikłań, takich jak zapalenie płuc czy zapalenie mózgu, stosuje się leki przeciwwirusowe, takie jak acyklowir. Leki te są najbardziej skuteczne, gdy są podane w ciągu 24 godzin od pojawienia się wysypki.
- Osoby z grup ryzyka: Osoby z osłabionym układem odpornościowym, kobiety w ciąży oraz noworodki mogą wymagać leczenia przeciwwirusowego, aby zmniejszyć ryzyko powikłań.
Opieka dodatkowa
- Nawodnienie: Ważne jest, aby pacjent pił dużo płynów, aby zapobiec odwodnieniu, zwłaszcza jeśli występuje gorączka.
- Odpoczynek: Pacjenci powinni dużo odpoczywać, aby umożliwić organizmowi walkę z infekcją.
- Dieta: Spożywanie lekkostrawnych pokarmów może pomóc w utrzymaniu apetytu i dostarczeniu niezbędnych składników odżywczych.
Profilaktyka
- Szczepienia: Najlepszą metodą zapobiegania ospie wietrznej jest szczepienie. Szczepionka przeciwko ospie wietrznej jest zalecana zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, którzy nie przeszli choroby. Szczepienie pomaga nie tylko zapobiegać chorobie, ale także zmniejsza ryzyko powikłań u osób, które mimo wszystko zachorują.
- Unikanie kontaktu: Osoby chore na ospę wietrzną powinny unikać kontaktu z innymi, zwłaszcza z osobami z osłabionym układem odpornościowym, niemowlętami i kobietami w ciąży, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się wirusa.
Dzięki odpowiedniemu leczeniu i opiece, większość przypadków ospy wietrznej przebiega bez poważnych komplikacji. Ważne jest, aby monitorować stan zdrowia pacjenta i skonsultować się z lekarzem w przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów lub powikłań.
Okres zakaźności ospy wietrznej trwa 1–2 dni przed pojawieniem się wysypki i do 6 dni po jej pojawieniu się, a w praktyce do czasu przyschnięcia wszystkich pęcherzyków.
Przechorowanie ospy wietrznej w zasadzie daje trwałą odporność. Wirus jednak przenika do zwojów nerwowych, gdzie pozostaje utajony. W przypadku osłabienia odporności i reaktywacji wirusa może dojść do rozwoju półpaśca.
Co to jest ospa wietrzna?
Ospa wietrzna to wysoce zakaźna choroba wirusowa wywoływana przez wirus Varicella-Zoster. Charakteryzuje się występowaniem swędzącej wysypki, która przekształca się w pęcherzyki, a następnie w strupki. Ospa wietrzna najczęściej występuje u dzieci, ale może również dotknąć dorosłych, u których przebieg choroby jest zwykle cięższy. Choroba jest zaraźliwa i może prowadzić do powikłań, zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym.
Jakie są objawy ospy wietrznej?
Ospa wietrzna zaczyna się od objawów zwiastujących, takich jak stany podgorączkowe, luźne stolce, brak apetytu i bóle głowy. Następnie pojawia się swędząca wysypka na tułowiu, twarzy, kończynach i owłosionej skórze głowy. Wysypce towarzyszy gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, bóle mięśni i ogólne złe samopoczucie. Wysypka może pojawić się w kilku rzutach, a pęcherzyki przekształcają się w strupki, które odpadają po kilku dniach.
Jak długo trwa ospa wietrzna?
Ospa wietrzna trwa zazwyczaj około 7-10 dni. Okres inkubacji wirusa wynosi od 10 do 21 dni, co oznacza, że objawy mogą pojawić się do trzech tygodni po zakażeniu. Choroba jest najbardziej zaraźliwa od 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki do momentu, gdy wszystkie pęcherzyki przekształcą się w strupki. Strupki odpadają po około 1-2 tygodniach, pozostawiając małe blizny, które zazwyczaj zanikają z czasem.
Jak leczyć ospę wietrzną?
Leczenie ospy wietrznej polega głównie na łagodzeniu objawów. Na swędzącą wysypkę stosuje się preparaty pudrowe, takie jak kalamina. W przypadku gorączki podaje się leki przeciwgorączkowe, takie jak paracetamol. W ciężkich przypadkach lub przy powikłaniach stosuje się leki przeciwwirusowe, takie jak acyklowir. Ważne jest również utrzymanie higieny skóry, aby zapobiec zakażeniom bakteryjnym, oraz unikanie drapania pęcherzyków.
Czy ospa wietrzna może prowadzić do powikłań?
Tak, ospa wietrzna może prowadzić do powikłań, zwłaszcza u dorosłych, osób z osłabionym układem odpornościowym i kobiet w ciąży. Powikłania mogą obejmować zapalenie płuc, zapalenie mózgu, zakażenia bakteryjne skóry oraz zespół Reye'a u dzieci, które przyjmują aspirynę. Kobiety w ciąży narażone na wirus mogą przekazać go płodowi, co może prowadzić do wad wrodzonych lub innych problemów zdrowotnych.
Kiedy ospa wietrzna jest najbardziej zaraźliwa?
Ospa wietrzna jest najbardziej zaraźliwa od 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki do momentu, gdy wszystkie pęcherzyki przekształcą się w strupki. Wirus rozprzestrzenia się drogą kropelkową oraz poprzez kontakt z płynem z pęcherzyków. Osoby z ospą wietrzną powinny unikać kontaktu z innymi, zwłaszcza z osobami z osłabionym układem odpornościowym, niemowlętami i kobietami w ciąży, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się choroby.
Jakie są zalecenia dotyczące szczepienia przeciw ospie wietrznej?
Szczepienie przeciw ospie wietrznej jest zalecane dla dzieci, dorosłych, którzy nie przeszli choroby, oraz osób z osłabionym układem odpornościowym. Szczepionka jest podawana w dwóch dawkach: pierwsza dawka w wieku 12-15 miesięcy, a druga w wieku 4-6 lat. Dorośli, którzy nie mieli ospy wietrznej, powinni również otrzymać dwie dawki szczepionki. Szczepienie pomaga zapobiegać chorobie oraz zmniejsza ryzyko powikłań.
Jak opiekować się dzieckiem chorym na ospę wietrzną?
Opieka nad dzieckiem chorym na ospę wietrzną obejmuje łagodzenie objawów i zapobieganie powikłaniom. Ważne jest, aby dziecko dużo odpoczywało, piło dużo płynów i unikało drapania pęcherzyków. Stosowanie kąpieli w letniej wodzie z dodatkiem płatków owsianych lub sody oczyszczonej może pomóc złagodzić swędzenie. Na wysypkę można stosować preparaty pudrowe, takie jak kalamina. W przypadku gorączki i bólu podaje się paracetamol, a nie aspirynę.
Czy dorośli mogą zachorować na ospę wietrzną?
Tak, dorośli mogą zachorować na ospę wietrzną, zwłaszcza jeśli nie przechodzili choroby w dzieciństwie lub nie byli szczepieni. Przebieg choroby u dorosłych jest zazwyczaj cięższy niż u dzieci, z większym ryzykiem powikłań, takich jak zapalenie płuc, zapalenie mózgu czy zakażenia bakteryjne skóry. Dorośli powinni unikać kontaktu z osobami chorymi na ospę wietrzną i rozważyć szczepienie, jeśli nie są odporni na wirusa.
Jakie środki ostrożności powinny podjąć kobiety w ciąży w związku z ospą wietrzną?
Kobiety w ciąży, które nie są odporne na ospę wietrzną, powinny unikać kontaktu z osobami zakażonymi. Zakażenie wirusem Varicella-Zoster podczas ciąży może prowadzić do poważnych powikłań dla matki i płodu, takich jak wady wrodzone, małogłowie, czy zapalenie płuc. W przypadku narażenia na wirusa, kobieta w ciąży powinna natychmiast skonsultować się z lekarzem. Możliwe jest zastosowanie immunoglobuliny przeciwko wirusowi ospy wietrznej, aby zmniejszyć ryzyko powikłań.